نقش ها و شخصیت ها در انقلاب

از ویژگی های بارز انقلاب اسلامی ایران ، حضور گسترده و تعیین کننده مردم در آن بود . به طوری که مردم شهرهای مختلف ایران در مراحل گوناگون شکل گیری انقلاب، نقش اساسی را به عهده داشتند . از میان اقشار و صنوف گوناگونی که در انقلاب ملت ایران مشارکت داشتند ، نقش روحانیون و علما ، بارز و برجسته است . روحانیون در ایران ، مروج ارزش ها و تعالیم اسلام بوده اند و پایگاه اصلی آنها مسجد است . روحانیون از نظر ساختار اجتماعی ، معمولا" از متن مردم برخاسته اند و با مشکلات و ناملایمات زندگی توده های مردم از نزدیک آشنایی دارند . روحانیون از آنجا که خود ، مبلغ و مروج تعالیم اسلام هستند ، مورد پذیرش عموم مردم قرار دارند . مردم ایران به علما اعتماد و اطمینان دارند و در امور زندگی با آنها مشورت می کنند . از جمله در بسیاری از اختلافات اجتماعی و خانوادگی ، روحانیون به عنوان داوری منصف و مورد قبول ، به قضاوت خوانده می شوند و به حل دعاوی طرفین می پردازند . به این ترتیب ، علما به عنوان امین مردم شناخته می شوند . از لحاظ تاریخی ، ظلم ستیزی ، مخالفت با تبعیض و دفاع از مظلومان ، از ویژگی های روحانیت است . چرا که یکی از مهمترین آموزه های دین بزرگ اسلام ، مخالفت با ستم و بی عدالتی است . بر همین اساس ، قبل از انقلاب اسلامی ، روحانیون با شاه و جنایت ها و ستمکاری های او مخالف بودند و از حقوق مردم دفاع می کردند . علما که در میان مردم زندگی می کردند ، به خوبی از فقر ، محرومیت و مظلومیت توده های مردم مطلع بودند . روحیه انقلابی ، احساس مسئولیت و تقوای بسیاری از روحانیون باعث شد که مردم ایران ، آنها را به عنوان پیشروان و پیشگامان انقلاب خود به رسمیت بشناسند. چنانکه امام خمینی (ره) به عنوان برجسته ترین روحانی و عالم دینی به عنوان رهبر محبوب نهضت مردم ایران ، شناخته شد . اصولا" بسیاری از رهبران انقلاب اسلامی ایران ، از روحانیون زمان شناس و آگاه بودند . این افراد تحت تاثیر افکار انقلابی و مردمی امام خمینی قرار داشتند و در زمانی که ایشان در تبعید به سر می برد ، به شیوه های مختلف با امام در ارتباط بودند . آنها نظرات امام و مسائل نهضت را به سایر روحانیون و افراد انقلابی می رساندند و نقش مهمی در پیشبرد نهضت مردم ایران ، ایفا می کردند . به این ترتیب ، شبکه ای گسترده از روحانیون همچون یک رسانه پرقدرت مردمی ، ساماندهی و انتقال اطلاعات مربوط به انقلاب را دنبال می کرد . پیام های امام خمینی به مردم نیز از طریق همین شبکه گسترده منتقل می شد . شیوه مبارزه روحانیت با شاه ، همانگونه که امام تاکید می کرد ، غیر مسلحانه و برمبنای آگاهی بخشی به ملت بود . پایگاه روحانیون همواره مسجد بوده است . قبل از انقلاب اسلامی ، روحانیون با برگزاری مراسم دینی و مذهبی در این پایگاه مهم ، علاوه بر تبلیغ دین ، موضوعات سیاسی و انقلابی را مطرح می کردند . در واقع ، یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی ایران که توسط امام خمینی مطرح و تثبیت شد، تفکیک ناپذیری دین از سیاست است . روحانیون در مراسم مختلف از جمله پس از نمازهای جماعت ، عزاداری ها و اعیاد و سایر مناسبت های مذهبی به ترویج اندیشه های انقلابی می پرداختند . در این میان ، روحانیت بر پیام امام خمینی مبنی بر وحدت همه اقشار مردم در مبارزه با شاه و آمریکا تاکید می کرد و به همین دلیل نیروهای مخالف رژیم شاه ، حول محور علما و روحانیون مبارز با هم متحد شدند .

امام خمینی ( ره ) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، همواره نقش مسجد را در پیروزی انقلاب اسلامی متذکر می شد . ایشان در مصاحبه ای با حامد الگار ، اندیشمند مسلمان و استاد دانشگاه برکلی آمریکا ، می فرماید : در تمام مراحل ( انقلاب ) ، روحانیت نقش اول را داشت .... آن که ملت را بسیج کرد ، روحانیون بودند .... اگر روحانیت را از این نهضت از اول بر می داشتیم ، اصلا" نهضتی نمی شد ، مردم به حرف کس دیگری گوش نمی کردند ...

همانگونه که اشاره شد ، مسجد در تبلیغات مذهبی ، جایگاهی ویژه و برجسته داشت . این نقش ، ریشه در کارکردهای متعدد و مردمی مسجد دارد . اگر چه مسجد ، عبادتگاه مسلمانان است ، اما در اسلام ، از تجمع مردم در این مکان مقدس ، استفاده های گوناگون می شود . چنان که پیامبر اکرم (ص) برای حل مشکلات و دعاوی مردم ، برگزاری جلسات مشورت با بزرگان ، حتی آموزش و بسیج نظامیان برای حضور در جبهه ها ، از مسجد استفاده می کرد .در ایران ، همچون بسیاری از کشورهای اسلامی ، تعداد زیادی مسجد وجود دارد . حتی دور افتاده ترین روستاها نیز از نعمت وجود چنین مکان مقدسی برخوردارند . در جریان انقلاب اسلامی ، حضور گسترده مردم در مساجد ، به ویژه در هنگام مراسم مذهبی ، این فرصت را برای اندیشمندان و سخنوران فراهم می کرد تا افکار مردم را روشن و به مبارزه با استبداد ترغیب کنند . همچنین در این اجتماعات ، مردم سازماندهی و بسیج می شدند تا در تظاهرات متعددی که رژیم شاه را به ستوه آورده بود ، شرکت کنند . احمد هوبر نویسنده و روزنامه نگار مسلمان سوئیسی می گوید : " در بدو شکل گیری انقلاب اسلامی ، غرب اصلا متوجه مساجد و نقش آن ها در هدایت انقلاب نبود . حقیقت نیز این است که آمریکا و رژیم شاه هنگامی متوجه نقش مهم مساجد در سازماندهی تظاهرات و هدایت مبارزات مردم ایران شدند که کاری از دست آنها بر نمی آمد . مساجد علاوه بر نقش بسیج کننده مردم ، مرکزی برای هماهنگی و تبادل اطلاعات و اخبار در میان مردم بودند . روحانیون و جوانان انقلابی ، مردم را از اخبار نهضت آگاه می کردند و به آنها درمورد توطئه های رژیم شاه ، بویژه ایجاد تفرقه و چند دستگی توسط عوامل رژیم ، هشدار می دادند . جان استمپل ، از وابستگان سفارت امریکا در ایران در کتاب " درون انقلاب ایران " می نویسد : " سریع ترین و مطمئن ترین راه برای رساندن پیامهای انقلابی از شهری به شهری دیگر ، از طریق شبکه مساجد انجام می گرفت که توسط روحانیون رده بالا ، سازمان داده شده بود پروفسور حمید مولانا ، مشاور رئیس جمهوری ایران و کارشناس برجسته ارتباطات در این زمینه می گوید : انقلاب اسلامی ایران توسط مسجد سازماندهی شد و سرانجام نیز با نیروی مسجد به پیروزی رسید . در همه انقلابهای قرن بیستم ، رسانه ها نقش بزرگی ایفا کردند ، اما در انقلاب اسلامی ایران به دلیل عدم حضور رسانه ها ، این نقش بر عهده مسجد بود . "دکتر حامد الگار ، نیز نقش مسجد را در انقلاب ایران مورد بررسی قرار داده است . وی می گوید : " مسجد هسته اساسی تشکیلات انقلاب اسلامی بود . یکی از عناصر مهم در پیروزی انقلاب ، احیای مجدد مسجد و استفاده از تمام ظرفیتهای عملکردی آن بود . مسجد ، دیگر گریزگاهی از جامعه نبود تا مردم برای دوری جستن از دنیا و انجام عبادات ، به آن پناه ببرند ، بلکه مسجد به کانون مبارزه و مرکز قوماندانی تبدیل شد . به طور خلاصه مسجد شبیه آن چیزی شد که در عصر پیامبر بود . " به عبارت دیگر ، همانطور که پروفسور مولانا نیز اشاره می کند ، مساجد زمینه پیروزی انقلاب را فراهم کردند و انقلاب نیز به مساجد رونق تازه ای بخشید .

امام خمینی ( ره ) مسجد را سنگر می نامید و از مردم بویژه جوانان می خواست در مساجد فعالانه حضور یابند و به افشای جنایات رژیم شاه ، امریکا و رژیم صهیونیستی بپردازند . شاید بتوان خلاصه ای از نقش روحانیت و مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی را در این بخش از کتاب " ایران: سراب قدرت " نوشته رابرت گراهام ، نویسنده سابق روزنامه تایمز مالی ، یافت . وی می نویسد : " واقعیت این است که روحانیون در ایران در میان مردم زندگی کرده و ارتباط بسیار نزدیکتری با آنها داشته اند و در نتیجه از احساسات توده ها آگاهی بیشتری دارند . مسجد نیز جزء لاینفک زندگی توده های مردم است . زمانی که روحانیت با برخی سیاستها مخالفت می کند ، نظراتش دارای چنان مشروعیتی است که حتی در سخت ترین شرایط ، مورد توجه مردم قرار می گیرد . از طرف دیگر ، شبکه ارتباطی روحانیت و سیستم مسجد ، قدرت تماس با همه اقشار مردم را برای آنها فراهم می کند